Journalist Danny Ghosen reisde af naar Irak en sprak met nabestaanden, die nog steeds wachten op compensatie en erkenning vanuit Nederland.

Bron: Parool.nl

Door: Roelf Jan Duin

21 februari 2022

Iedere twee weken gaat Abdullah Rashid Saleh naar de begraafplaats, 100 kilometer buiten Hawija. Daar liggen zijn vrouw en vijf kinderen begraven. Slechts een paar kapotte stoeptegels die als provisorische grafzerk dienen herinneren aan hen. In de nacht van 3 op 4 juni 2015 had hij ze één voor één uit zijn verwoeste huis getild en op straat gelegd. Sommigen waren al dood, anderen overleden in of onderweg naar het ziekenhuis.

In Als de bom valt vertelt Saleh aan Danny Ghosen over het bombardement op een bommenfabriek van IS in Hawija, dat een complete wijk van de aardbodem wegvaagde. Zeventig onschuldige burgers kwamen om, een veelvoud daarvan raakte gewond.

Ghosen loopt tussen het puin door en spreekt met mensen die familieleden verloren, verminkt raakten of een blijvend trauma overhielden aan de explosie die, volgens een van de getuigen, aanvoelde alsof er een nucleaire bom ontplofte. De knal was tot op 70 kilometer afstand voelbaar en sloeg een tientallen meters diepe krater.

‘Het was alsof het glas regende,’ zegt een overlevende tegen Ghosen. Ook praat Ghosen met de burgemeester van Hawija, Sabhan Khalaf Ali, die zich afvraagt waarom het zo stil blijft vanuit Nederland. Waar is de compensatie voor de geleden schade, en waar blijft de erkenning voor het leed van de getroffen Irakezen?

Niet aansprakelijk

Het kabinet hield tot 2019 vol niet betrokken te zijn bij het bombardement, maar moest in 2019, na berichtgeving van de NOS en NRC, toegeven dat het toch Nederlandse gevechtsvliegtuigen waren geweest die de bommen lieten vallen. Premier Mark Rutte beriep zich er op ‘geen herinneringen’ te hebben of hij indertijd wel of niet op de hoogte was gesteld.

Toenmalig minister van Defensie Ank Bijleveld zei dat Nederland ‘verantwoordelijk, maar niet aansprakelijk’ was en wilde ‘geen verwachtingen wekken die ze niet kon waarmaken’ waar het de compensatie van slachtoffers betrof.

Ghosen, die in 2019 ook al een reportage maakte vanuit Irak, ontmoette de burgemeester van Hawija voor het eerst toen die eind vorig jaar in Den Haag op bezoek was, onder meer om met Tweede Kamerleden te spreken.

Twee weken later leidt hij Ghosen rond in de wijk die voor negentig procent verwoest werd door de Nederlandse bommen. De tranen staan nog steeds in zijn ogen. “Het was niet de bedoeling om onschuldige mensen te vermoorden, en we zijn blij dat Nederland heeft meegeholpen aan de strijd tegen terrorisme. Maar dit was een militaire vergissing, en daar stellen de mensen uit Hawija Nederland voor verantwoordelijk,” zegt Ali tegen Ghosen.

Compensatie

In Mosul, een andere Iraakse stad die door de coalitietroepen werd gebombardeerd om IS te verslaan, vielen ook burgerslachtoffers. Een huis van een man en dat van zijn broer, die niets met IS te maken hadden, werd verwoest, hij verloor zijn vrouw en zijn dochter, zijn broer en neefje kwamen ook om. Toen jaren later een Nederlandse F16-piloot in een interview met De Telegraaf zei dat hij die bom had laten vallen kon hij alsnog, persoonlijk, gecompenseerd worden, vertelt hij aan Ghosen.

Dat geldt niet voor de inwoners van Hawija. Waar de vier miljoen euro is gebleven die Nederland stak in een VN-project voor de wederopbouw van de stad weet niemand, maar de burgers zagen nog niets van compensatie.

In de documentaire drommen ze zich om Ghosen heen om te vertellen wat hen is overkomen. De jonge Omar (11) liep brandwonden over zijn hele gezicht op, een vrouw verloor haar dochter en haar gebit, een oudere man raakte alles kwijt wat hij had en stak zichzelf uit wanhoop in brand.

Kapotgemaakt door IS

Voor Ghosen, die voor zijn programma’s al de nodige heftige gebieden bezocht, was het een indrukwekkende ervaring. “Deze mensen hebben letterlijk niks. Eerst zijn ze kapotgemaakt door IS, daarna werden hun huizen platgebombardeerd door Nederland, en nu wachten ze tevergeefs op hulp. Het is hartverscheurend.”

Hij ziet zijn documentaire niet als een pamflet, maar het leed van de onschuldige slachtoffers raakt hem diep. Hij hoopt dat zijn film kan dienen als een appel op de menselijkheid. “Ze smeken om hulp, om geld, maar ook om erkenning van hun leed. Iets van een spijtbetuiging vanuit Nederland.

In de slotscène van Als de bom valt is Abdullah Rashid Saleh te zien met de kinderen die hij na 2015 met zijn nieuwe vrouw kreeg. Hij gaf ze dezelfde namen als de kinderen die hij verloor.

Als de bom valt is te zien op 21/2 om 20.25 uur, NPO 2