In 2003 maakte Roel van Broekhoven twee documentaires rond een foto, gemaakt op een Siciliaans strand. Toeristen probeerden vergeefs een drenkeling te reanimeren. Er waren met hem veertien jonge mannen verdronken. Van Broekhoven probeerde in Tunesië zijn identiteit te achterhalen. Hij slaagde, de jongen kreeg naam en geschiedenis. Maar ook de economische uitzichtloosheid van zijn vriendengroep en die van de Tunesische jeugd werd duidelijk. Naast sociaal-economische prikkels herinner ik me een bizarre pull-factor: Berlusconi’s showtelevisie vol schaars geklede dames die ook aan de islamitische zuidkust ontvangen werd. Verhelderende onderzoeksjournalistiek.

Nu ging Danny Ghosen naar Tunesië. Het resultaat is nog confronterender, want het is er erger geworden. Extra pijnlijk omdat daar in 2010 de Arabische lente begon. Volksverzet leidde tot de vlucht van president Ben Ali en democratische hervormingen. In een sterke opening bezoekt Danny een fotowinkel met in de etalage een groot portret van diezelfde Ben Ali plus die van andere Arabische potentaten (Saddam, Kadhafi, Hassan II, Arafat). Plus Poetin. Want nu mogen de mensen Ben Ali weer. Ze (en hijzelf) hebben spijt, omdat het onder die dictator beter was dan onder de huidige. Arabische lente: grote fout.

Wie zich ondanks de overstelpende hoeveelheid mondiale ellende niet afwendt van een bittere werkelijkheid die minder ver weg is dan we zouden willen, raad ik Danny ter plekke dringend aan. Al is het hartverscheurend. De vaders (en moeders, maar die komen minder aan het woord in de patriarchale setting) van verdronken jongens. Waarbij die van de vermisten nog meer lijden dan die van gevonden en begraven zonen. Hun pogingen beheerst te blijven, omdat een man dat moet tegenover de vrouwen om hem heen. (Dat Danny een vader laat weten dat hij best mag huilen om zijn kind vind ik, hoe goedbedoeld ook, niet het sterkste deel van zijn optreden.) Verschrikkelijker nog is dat de vaders weten dat ze de jongere zonen niet tegen kunnen houden. Vanwege uitzichtloosheid en ‘verkeerde verwachtingen’. Elke succesvolle migrant geeft meer de doorslag dan verdronken of vermiste broers en neven.

Dan is er de boer die naar de kloten gaat omdat hij, bij toenemende droogte, geen water meer krijgt: dat gaat naar een fabriek en hotel met zwembad. Dan zijn er de dorpen die door de Sahara worden opgevreten – klimaatverandering, hitte en zandstormen. En er is de briljante jonge vrouw die als eerste van de familie studeerde door grote offers van haar arme familie, en die geen enkele kans op een baan maakt (net als in Marokko alleen voor kinderen uit de elite). Maar ook geen visum krijgt. Het mensenrecht je vrij te bewegen is louter een privilege voor westerlingen, zegt ze. De Tunesië-deal van Rutte en Europa? ‘They don’t care. Zolang je aan het stuur zit maakt het niet uit wie je onderweg raakt.’